Fundacja PraesternoW prezentowanym badaniu respondenci pytani byli między innymi o postrzeganą przez nich dostępność narkotyków. Prawie co piąta osoba określiła dostęp do marihuany lub haszyszu jako łatwy lub bardzo łatwy (22,2%), a co dziesiąta (9,1%) jako taki do amfetaminy.
Jak rozpowszechnione jest używanie narkotyków w Polsce? Wyniki najnowszych ogólnopolskich badań
Od 2002 roku Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom1 realizuje ogólnopolskie badania na temat używania przez Polaków substancji psychoaktywnych. Jest to element monitorowania skali używania substancji psychoaktywnych w ramach współpracy z Agencją Unii Europejskiej ds. Narkotyków − EUDA z Lizbony. Badania mają na celu określenie skali zjawiska używania m.in. narkotyków. Ostatni pomiar został zrealizowany na przełomie 2023 i 2024 roku na reprezentatywnej próbie osób w wieku 15 lat i więcej. Badanie dotyczy kwestii drażliwych, które stanowią wyzwanie dla realizatorów tego typu pomiarów. Mimo że używanie narkotyków nie jest w Polsce karalne (wyjątek stanowi sytuacja dotycząca osób nieletnich), to ich posiadanie, udzielanie czy produkcja już tak.
Porównywalność danych z wcześniejszych pomiarów jest ograniczona, ponieważ po raz pierwszy zastosowano metodologię CAPI oraz CAWI2. Wcześniejsze badanie zrealizowano tylko metodą CAPI. Ze względu na temat badania – zbierane były informacje wrażliwe, respondenci samodzielnie wypełniali te części kwestionariusza, które odnoszą się do ich zachowań i postaw odnośnie do używania substancji psychoaktywnych (narkotyków, alkoholu, tytoniu i „dopalaczy”) oraz innych wrażliwych informacji (dotyczy wywiadów realizowanych w metodologii CAPI). W CAWI z definicji wywiady realizowane były samodzielnie przez respondentów, bez obecności ankietera.
Badanie zostało zrealizowane na sześciotysięcznej losowej próbie reprezentatywnej dla ogółu ludności Polski w wieku 15-85 lat. W ramach badania zrealizowana została próba N=4500 wywiadów w metodologii CAPI oraz N=1500 wywiadów w metodologii CAWI.
W przypadku wywiadów realizowanych w metodologii CAPI próba miała charakter kwotowo-losowy i była dobierana z operatu adresowego TERYT. Warstwowanie uwzględniało wielkość miejscowości oraz rozmieszczenie terytorialne w ramach województw, a także płeć i wiek dobieranych osób. Podstawą warstwowania były dane demograficzne zawarte w publikacji GUS „Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym” (aktualne na 30.06.2023 roku).
W przypadku wywiadów przeprowadzonych w metodologii CAWI próba miała charakter kwotowo-losowy i była dobierana z bazy panelu internautów. Kwoty w próbie odzwierciedlały strukturę populacyjną Polaków w wieku 15+ i obejmowały: wielkość miejscowości, płeć oraz wiek.
Respondenci pytani byli o doświadczenia związane z używaniem poszczególnych, wymienionych z nazwy substancji w trzech przedziałach czasowych − w ciągu ostatnich 30 dni, 12 miesięcy oraz kiedykolwiek w życiu. Są to typowe przedziały będące europejskim standardem w badaniach ankietowych dotyczących substancji psychoaktywnych. Używanie substancji kiedykolwiek w życiu określa poziom eksperymentowania z narkotykami − respondenci mogli mieć jednorazowy kontakt z daną substancją lub używać narkotyku wiele lat przed badaniem. Pytanie to pozwala na uchwycenie używania większości narkotyków, których poziom rozpowszechnienia jest o wiele niższy w przypadku pytań o ostatnie 12 miesięcy lub 30 dni przed badaniem. Wyniki dotyczące używania w ciągu 12 miesięcy przed badaniem odnoszą się do tzw. aktualnego używania, natomiast używania w ciągu 30 dni – używania bieżącego. Wyniki zawarte w niniejszym artykule dotyczą badanych w wieku 15-64 lata, co jest zgodne ze standardem Agencji Unii Europejskiej ds. Narkotyków.
Jakie narkotyki są najbardziej popularne?
Używanie narkotyków chociaż raz w życiu zadeklarował ponad co piąty badany (21,1%) (tabela 1). Odsetek użytkowników jest znaczenie wyższy wśród mężczyzn (27%) niż kobiet (15,7%). Najpopularniejszym narkotykiem w Polsce jest marihuana i inne przetwory konopi indyjskich (19,1%). Co piąty badany mężczyzna (24,6%) oraz co siódma badana kobieta (14,1%) używali marihuany lub haszyszu kiedykolwiek w życiu. Na drugim miejscu pod względem popularności używania są nowe substancje psychoaktywne (3,1%), które są dwukrotnie bardziej popularne wśród mężczyzn (4,3%) niż kobiet (2,0%). Następna w kolejności jest amfetamina (3%). Odsetek użytkowników wśród mężczyzn (4,5%) jest trzykrotnie wyższy niż wśród kobiet (1,6%) w przypadku tego narkotyku. Tuż za podium najbardziej rozpowszechnionych nielegalnych substancji psychoaktywnych znalazła się ecstasy/MDMA (1,6%), gdzie różnice między płciami nie są już tak duże (mężczyźni 1,9%, kobiety 1,3%).
Źródło: Dane KCPU.
| Nazwa substancji | Mężczyźni | Kobiety | Łącznie | Dolna granica 95% przedziału ufności (łącznie) | Górna granica 95% przedziału ufności (łącznie) |
|---|---|---|---|---|---|
| Jakikolwiek narkotyk | 27,0% | 15,7% | 21,1% | 19,9% | 22,2% |
| Marihuana i inne przetwory konopi indyjskich | 24,6% | 14,1% | 19,1% | 18,0% | 20,2% |
| Jakiekolwiek opioidy | 1,4% | 0,2% | 0,8% | 0,5% | 1,0% |
| Heroina | 0,7% | 0,2% | 0,5% | 0,3% | 0,7% |
| Kokaina i crack | 2,0% | 1,1% | 1,5% | 1,2% | 1,9% |
| Kokaina | 2,0% | 1,1% | 1,5% | 1,2% | 1,9% |
| Amfetamina | 4,5% | 1,6% | 3,0% | 2,5% | 3,4% |
| Metamfetamina | 0,6% | 0,3% | 0,4% | 0,2% | 0,6% |
| Ecstasy/MDMA | 1,9% | 1,3% | 1,6% | 1,2% | 2,0% |
| LSD | 1,5% | 0,6% | 1,0% | 0,7% | 1,3% |
| Grzyby halucynogenne | 1,5% | 0,6% | 1,0% | 0,7% | 1,3% |
| GHB/GBL | 0,1% | 0,1% | 0,1% | 0,0% | 0,2% |
| Substancje wziewne (np. kleje, farby) | 0,6% | 0,4% | 0,5% | 0,3% | 0,7% |
| Sterydy anaboliczne | 0,5% | 0,0% | 0,3% | 0,1% | 0,4% |
| Nowe substancje psychoaktywne | 4,3% | 2,0% | 3,1% | 2,6% | 3,6% |
Lepszym wskaźnikiem uchwycenia aktualnej sytuacji epidemiologicznej jest pytanie o używanie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (tabela 2). Używanie narkotyków chociaż raz w życiu zadeklarował ponad co dwudziesty badany (6,2%). Odsetek użytkowników jest znaczenie wyższy wśród mężczyzn (9,4%) niż kobiet (3,5%). Bardzo zbliżone odsetki odnotowujemy w przypadku przetworów konopi indyjskich (mężczyźni 8,5%, a kobiety 3,2%). Na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia używania są nowe substancje psychoaktywne (0,6%) oraz amfetamina (0,6%).
Źródło: Dane KCPU.
| Nazwa substancji | Mężczyźni | Kobiety | Łącznie | Dolna granica 95% przedziału ufności (łącznie) | Górna granica 95% przedziału ufności (łącznie) |
|---|---|---|---|---|---|
| Jakikolwiek narkotyk | 9,4% | 3,5% | 6,2% | 5,6% | 6,9% |
| Marihuana i inne przetwory konopi indyjskich | 8,5% | 3,2% | 5,7% | 5,0% | 6,3% |
| Jakiekolwiek opioidy | 0,1% | 0,1% | 0,1% | 0,0% | 0,2% |
| Heroina | 0,1% | 0,0% | 0,1% | 0,0% | 0,1% |
| Kokaina i crack | 0,5% | 0,2% | 0,4% | 0,2% | 0,5% |
| Kokaina | 0,5% | 0,2% | 0,4% | 0,2% | 0,5% |
| Amfetamina | 1,0% | 0,3% | 0,6% | 0,4% | 0,9% |
| Metamfetamina | 0,2% | 0,0% | 0,1% | 0,0% | 0,2% |
| Ecstasy/MDMA | 0,3% | 0,1% | 0,2% | 0,1% | 0,3% |
| LSD | 0,5% | 0,1% | 0,3% | 0,1% | 0,4% |
| Grzyby halucynogenne | 0,2% | 0,1% | 0,2% | 0,0% | 0,3% |
| Sterydy anaboliczne | 0,0% | 0,1% | 0,1% | 0,0% | 0,1% |
| Nowe substancje psychoaktywne | 1,0% | 0,3% | 0,6% | 0,4% | 0,8% |
Pytanie o używanie w ciągu ostatnich 30 dni pokazuje na częste używania substancji psychoaktywnych. Używanie narkotyków chociaż raz w tym okresie zadeklarowało 2,8% respondentów (tabela 3). Odsetek użytkowników jest znaczenie wyższy wśród mężczyzn (4,6%) niż kobiet (1,2%). Bardzo zbliżone wyniki odnotowujemy w przypadku marihuany i innych przetworów konopi indyjskich (2,6%). Wśród mężczyzn (4,4%) wyniki były czterokrotnie wyższe niż wśród kobiet (1,1%).
Źródło: Dane KCPU.
| Nazwa substancji | Mężczyźni | Kobiety | Łącznie | Dolna granica 95% przedziału ufności (łącznie) | Górna granica 95% przedziału ufności (łącznie) |
|---|---|---|---|---|---|
| Jakikolwiek narkotyk | 4,6% | 1,2% | 2,8% | 2,4% | 3,3% |
| Marihuana i inne przetwory konopi indyjskich | 4,4% | 1,1% | 2,6% | 2,2% | 3,1% |
| Jakiekolwiek opioidy | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,1% |
| Heroina | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,1% |
| Kokaina i crack | 0,1% | 0,1% | 0,1% | 0,0% | 0,2% |
| Kokaina | 0,1% | 0,1% | 0,1% | 0,0% | 0,2% |
| Amfetamina | 0,4% | 0,1% | 0,3% | 0,1% | 0,4% |
| Metamfetamina | 0,1% | 0,0% | 0,1% | 0,0% | 0,2% |
| Ecstasy/MDMA | 0,1% | 0,0% | 0,1% | 0,0% | 0,1% |
| LSD | 0,2% | 0,0% | 0,1% | 0,0% | 0,2% |
| Grzyby halucynogenne | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,1% |
| GHB/GBL | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% |
| Substancje wziewne (np. kleje, farby) | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,0% | 0,1% |
| Nowe substancje psychoaktywne | 0,4% | 0,1% | 0,2% | 0,1% | 0,4% |
W tabeli 4 przedstawione zostały odsetki użytkowników narkotyków według grup wiekowych. Narkotyki są najbardziej popularne wśród 15-24-latków (12,5%). Czym starsze grupowy wiekowe, tym odsetki są niższe. W przypadku przetworów konopi indyjskich odsetek wyniósł 11,6% (15-24 lata).
Źródło: Dane KCPU.
| Nazwa substancji | 15–24 (łącznie) | 35–44 (łącznie) | 45–54 (łącznie) | 55–64 (łącznie) |
|---|---|---|---|---|
| Jakikolwiek narkotyk | 12,5% | 7,1% | 3,2% | 1,5% |
| Marihuana i inne przetwory konopi indyjskich | 11,6% | 6,3% | 2,9% | 1,3% |
| Jakiekolwiek opioidy | 0,3% | 0,2% | 0,0% | 0,0% |
| Kokaina | 0,5% | 0,8% | 0,0% | 0,0% |
| Amfetamina | 1,3% | 0,7% | 0,3% | 0,0% |
| Metamfetamina | 0,2% | 0,1% | 0,0% | 0,0% |
| Ecstasy/MDMA | 0,5% | 0,2% | 0,2% | 0,0% |
| LSD/Grzyby halucynogenne | 0,8% | 0,3% | 0,4% | 0,0% |
| Grzyby halucynogenne | 0,5% | 0,1% | 0,2% | 0,0% |
| GHB/GBL | 0,2% | 0,0% | 0,0% | 0,0% |
| Substancje wziewne (np. kleje, farby) | 0,2% | 0,1% | 0,0% | 0,1% |
| Nowe substancje psychoaktywne | 1,1% | 0,8% | 0,3% | 0,2% |
Przyjrzyjmy się rozpowszechnieniu używania narkotyków wśród młodych dorosłych (tabela 5). W tej grupie ponad co dziesiąty respondent (11,2%) sięgnął po jakikolwiek narkotyk w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Wśród badanych mężczyzn odnotowano, iż był to prawie co piąty badany. Najbardziej popularnymi narkotykami są przetwory konopi indyjskich (10,3%), amfetamina (1,3%) i nowe substancje psychoaktywne (1%).
Źródło: Dane KCPU.
| Nazwa substancji | Mężczyźni | Kobiety | Łącznie | Dolna granica 95% przedziału ufności (łącznie) | Górna granica 95% przedziału ufności (łącznie) |
|---|---|---|---|---|---|
| Jakikolwiek narkotyk | 18,7% | 5,3% | 11,2% | 9,6% | 12,8% |
| Marihuana i inne przetwory konopi indyjskich | 17,2% | 4,8% | 10,3% | 8,8% | 11,8% |
| Jakiekolwiek opioidy | 0,2% | 0,1% | 0,1% | 0,0% | 0,3% |
| Kokaina | 0,9% | 0,2% | 0,5% | 0,2% | 0,9% |
| Amfetamina | 2,2% | 0,6% | 1,3% | 0,8% | 1,9% |
| Metamfetamina | 0,5% | 0,1% | 0,3% | 0,0% | 0,5% |
| Ecstasy/MDMA | 0,6% | 0,2% | 0,4% | 0,1% | 0,7% |
| LSD/Grzyby halucynogenne | 1,2% | 0,4% | 0,7% | 0,3% | 1,2% |
| Grzyby halucynogenne | 0,3% | 0,2% | 0,3% | 0,0% | 0,5% |
| GHB/GBL | 0,0% | 0,1% | 0,1% | 0,1% | 0,2% |
| Substancje wziewne (np. kleje, farby) | 0,0% | 0,1% | 0,1% | 0,1% | 0,2% |
| Nowe substancje psychoaktywne | 1,8% | 0,4% | 1,0% | 0,5% | 1,5% |
Czy używanie narkotyków wzrasta?
Analizę tendencji w zakresie używania narkotyków zaczniemy od przetworów konopi indyjskich. Na wykresie 1 przedstawiono zmiany w używaniu marihuany w ciągu ponad 20 lat wśród osób w wieku 15–34 lata. Najniższe odsetki użytkowników odnotowano w 2006 roku: 5,3%. Kolejny pomiar to duży wzrost do 17,1% (2010). Kolejne badania pokazują na zmniejszenie się skali używania. Najnowsze dane wskazały na wzrost z 7,8% (2018) do 10,3% rozpowszechnienia używania przetworów konopi indyjskich.
Źródło: Dane KCPU.
Wskaźnik używania amfetaminy w ciągu całego życia wykazuje znaczne wahania. Zaczyna się od 1,7% w 2002 roku i stale rośnie, osiągając szczyt na poziomie 4% w 2010 roku. Po osiągnięciu tego szczytu wskaźniki wykorzystania gwałtownie spadają do 1,7% w 2014 roku, a następnie nieco rosną do 2,4% w 2018 roku. Jednakże zauważalne jest odrodzenie się w 2024 roku, przy wzroście spożycia amfetaminy do 3,1%. Tendencja ta sugeruje charakter cykliczny, przy czym spożycie amfetaminy początkowo gwałtownie wzrosło, następnie spadło, a na koniec wykazywało oznaki ponownego wzrostu.
Używanie kokainy pozostaje najniższe spośród trzech stymulujących narkotyków na przestrzeni lat, ale wykazuje stałą tendencję wzrostową. Począwszy od zaledwie 0,4% w 2002 roku, używanie kokainy stopniowo rośnie, osiągając 1,4% w 2014 roku. W 2018 roku następuje niewielki spadek, kiedy używanie kokainy spada do 0,7%, ale do 2024 roku ponownie wzrasta do 1,3%. Wskazuje to na powolny, ale stały wzrost używania kokainy, pomimo przejściowych spadków.
Zażywanie ecstasy przebiega według wyraźnego wzoru, przypominającego krzywą dzwonową. Wskaźnik używania ecstasy wzrósł z 0,6% w 2002 roku do 3,4% w 2010 roku, co oznacza gwałtowny wzrost. Jednak po osiągnięciu tego szczytu zażywanie ecstasy znacznie spadło, do 1,7% zarówno w 2014 roku, jak i w 2018 roku. W 2024 roku nastąpił niewielki wzrost do 1,6%, choć pozostaje on znacznie poniżej wartości szczytowej z 2010 roku. Ten wzór sugeruje, że ecstasy przeżywała okres dużej popularności, po której nastąpił trwały spadek i jedynie niewielki wzrost popularności w ostatnich latach.
Ogólnie rzecz biorąc, dane wskazują, że rok 2010 był rokiem szczytowego spożycia amfetaminy i ecstasy, po czym ich spożycie spadło. Zażywanie kokainy, choć mniej rozpowszechnione, z biegiem lat stopniowo wzrosło. Do 2024 roku używanie zarówno amfetaminy, jak i kokainy wykaże ponowną tendencję wzrostową, podczas gdy ecstasy pozostanie stosunkowo stabilna, z niewielkim wzrostem.
Źródło: Dane KCPU.
Jaka jest dostępność narkotyków?
Badani pytani byli także o postrzeganą dostępność narkotyków. W tabeli 6 przedstawione zostały odsetki badanych, którzy zadeklarowali dostęp jako łatwy lub bardzo łatwy. Prawie co piąty badany określił dostęp do marihuany lub haszyszu jako łatwy lub bardzo łatwy (22,2%), a co dziesiąty (9,1%) jako taki do amfetaminy.
Źródło: Dane KCPU.
| Nazwa substancji | Mężczyźni | Kobiety | Łącznie |
|---|---|---|---|
| Marihuana i inne przetwory konopi indyjskich | 25,6% | 19,0% | 22,2% |
| Heroina | 5,5% | 3,6% | 4,5% |
| Kokaina | 6,9% | 5,0% | 5,9% |
| Amfetamina | 11,1% | 7,4% | 9,1% |
| Metamfetamina | 7,6% | 5,4% | 6,4% |
| Ecstasy | 8,0% | 5,5% | 6,7% |
Według najnowszych dostępnych danych EUDA średnia rozpowszechnienia używania marihuany w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy wśród populacji ogólnej w Europie wyniosła ok. 5,9%. Odsetek zaraportowany w Polsce jest niewiele niższy niż średnia wyliczona dla krajów europejskich i jest zbliżony do wskaźników raportowanych w Norwegii (5,5%) czy Słowenii (5,9%). Biorąc pod uwagę kraje z Polską sąsiadujące, to używanie w naszym kraju jest wyższe niż na Litwie (2,7%) oraz Słowacji (5,4%), aczkolwiek zdecydowanie niższe niż w Niemczech (7,1%) czy w Czechach (11,1%).
Źródło: Dane KCPU oraz Biuletyn statystyczny EUDA, 2024.
Wyższe odsetki osób deklarujących dostęp do narkotyków jako łatwy lub bardzo łatwy odnotowano w przypadku grupy wiekowej 15–34 lata. Co trzeci badany (33,6%) wskazał na taką dostępność w przypadku przetworów konopi indyjskich, a w przypadku amfetaminy co siódmy (14,6%).
Źródło: Dane KCPU oraz Biuletyn statystyczny EUDA, 2024.
Wśród grupy młodych dorosłych średnie rozpowszechnienie używania marihuany w ciągu ostatnich 12 miesięcy w Europie wyliczono na ok. 12,1%. Na tle reszty krajów europejskich Polska wraz z Litwą (8,8%) czy Słowacją (10,2%) notuje rozpowszechnienie używania zdecydowanie poniżej średniej europejskiej. Ponadto dane wskazują na ponad dwukrotnie wyższe niż w Polsce rozpowszechnienie używania marihuany w ciągu ostatnich 12 miesięcy w krajach, takich jak Czechy (22,9%; najwyższy odsetek odnotowany w Europie) czy Włochy (21,5%).
Źródło: Dane KCPU.
| Nazwa substancji | Mężczyźni | Kobiety | Łącznie |
|---|---|---|---|
| Marihuana i inne przetwory konopi indyjskich | 36,5% | 31,3% | 33,6% |
| Heroina | 9,0% | 5,4% | 7,0% |
| Kokaina | 11,3% | 7,6% | 9,2% |
| Amfetamina | 18,2% | 11,7% | 14,6% |
| Metamfetamina | 12,9% | 8,4% | 10,5% |
| Ecstasy | 13,4% | 8,0% | 10,4% |
Podsumowanie
Prezentowane badanie wskazuje na wzrost używania narkotyków, przede wszystkim marihuany i haszyszu. Warto jednak zwrócić uwagę, że Polska w przypadku rozpowszechnienia używania przetworów konopi indyjskich plasuje się w okolicy średniej europejskiej i odsetki użytkowników są o wiele niższe niż wśród naszych południowych sąsiadów w Czechach. Wyniki badania ESPAD realizowane w tym roku pokażą, czy wzrosty dotyczą również młodzieży.
