Z danych policji i Straży Granicznej wynika, że w 2022 roku najczęściej konfiskowanym narkotykiem była marihuana. Ilość zabezpieczonej marihuany ponad czterokrotnie przewyższyła kolejny najliczniej konfiskowany środek, czyli amfetaminę. W ostatnim roku pomiarowym odnotowano spadek ilości zabezpieczonej marihuany, jednakże w dalszym ciągu jest to liczba, która sugeruje kluczowe znaczenie roli marihuany na rynku polskim (7280,4 kg w 2022 roku). Znaczna część konopi indyjskich trafia do nas drogą przemytu lądowego, jednak wart odnotowania jest wzrost udziału upraw krajowych w pozyskiwaniu marihuany na potrzeby rynku krajowego.

Uzależnienia w Polsce: wybrane zagadnienia

Joanna Szmidt
Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom

Wstęp

Przygotowany pod redakcją dr. Artura Malczewskiego i dr. Piotra Jabłońskiego Raport 2023. Uzależnienia w Polsce1 zawiera omówienie najważniejszych i najnowszych dostępnych danych epidemiologicznych dotyczących substancji psychoaktywnych, wyników badań naukowych i analiz tematycznych pogłębiających wiedzę z zakresu problematyki uzależnień. Przedmiotem niniejszego artykułu jest omówienie wybranych zagadnień przedstawionych w raporcie, a także przedstawienie treści, które nie zostały uwzględnione w finalnej wersji raportu, w tym m.in. dotyczących używania amfetaminy i kokainy.

Rozpowszechnienie spożywania alkoholu

Od 2007 roku wielkość spożycia alkoholu utrzymuje się na podobnym poziomie, wynoszącym nie mniej niż 9 l 100% alkoholu w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W 2022 roku wielkość spożycia wyraźnie się zmniejszyła do 9,37 l, było to o 0,36 l mniej w odniesieniu do roku 2021 roku; jest to najniższa ilość spożywanego alkoholu od 2016 roku, kiedy to konsumpcja również wyniosła 9,37 l w przeliczeniu na jednego mieszkańca.

Niezmiennie od końca lat 90. XX wieku najczęściej spożywanym alkoholem w Polsce jest piwo, które od początku lat dwutysięcznych stanowi już ponad połowę całości wypijanego w Polsce alkoholu. Wcześniej, tj. do 1998 roku, to wyroby spirytusowe stanowiły główne źródło wypijanego w Polsce alkoholu etylowego. Mimo znaczącego spadku wielkości spożycia wyrobów spirytusowych na początku XXI wieku, w 2022 roku spożycie wyrobów spirytusowych było już ponad dwukrotnie wyższe (1,70 l na jednego mieszkańca w latach 2001−2002 do 3,50 l w 2022 roku). Według danych GUS od 2000 roku obserwujemy spadek udziału wina oraz miodów pitnych w ogólnym spożyciu. Konsumpcja wina zmalała z 1,44 l 100% alkoholu w 2000 roku do 0,76 l w roku 2022 roku.

Wyniki ogólnopolskiego badania przeprowadzonego w 2020 roku na próbie populacji generalnej wskazują, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem ponad 80% respondentów spożywało przynajmniej jeden rodzaj alkoholu, 19,2% zadeklarowało, że nie piło w ogóle, a co trzeci badany (36,4%) przyznał się do zakupu alkoholu w małych opakowaniach tzw. małpek. Średnio alkohol wypijany był przez 73 dni, czyli ponad 2 miesiące w skali roku.

Zaobserwowano również zasadnicze różnice w spożywaniu alkoholu pomiędzy kobietami a mężczyznami. Spożywanie alkoholu jest niemal trzykrotnie częstsze u mężczyzn niż kobiet (średnia 106 dni vs 37 dni), którzy częściej sięgają po piwo (średnio 98 dni w roku) i napoje spirytusowe (średnio 20 dni w roku względem 9 dni u kobiet) w porównaniu z kobietami, które dwukrotnie częściej niż mężczyźni piją wino (18 dni vs 10 dni w skali roku). Ponadto rozpowszechnienie abstynencji jest znacznie wyższe wśród kobiet (26,5%) niż u mężczyzn (12,6%).

Alkohol pozostaje najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży szkolnej; sięgano po nią częściej niż po papierosy czy narkotyki. Wyniki ostatniego europejskiego badania ESPAD z 2019 roku, przeprowadzonego na 16-letniej młodzieży szkolnej, wykazało, że 47% polskiej młodzieży piło alkohol w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem. Analiza wyników w perspektywie czasowej pozwala na zaobserwowanie, iż od 2003 roku odnotowujemy w Polsce zauważalną, pozytywną tendencję spadkową odsetka deklarowanego spożywania alkoholu przez młodzież (spadek z 65% w 2003 roku do 47% w 2019 roku). Ponadto wyniki osiągnięte w Polsce na przestrzeni trzech ostatnich edycji badań ESPAD niemal dokładnie odzwierciedlają średnią wyliczoną na podstawie wyników wszystkich badanych państw, co w perspektywie regionalnej może wskazywać na stabilność sytuacji w Polsce.

Prowadzone od 1992 roku badania Fundacji CBOS dotyczące używania substancji psychoaktywnych przez uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych (głównie 18-latków), umożliwiły śledzenie zmian zachodzących w używaniu substancji psychoaktywnych. Odnotowano też dwie pozytywne zmiany względem poprzedniej edycji badania. W ciągu miesiąca poprzedzającego badanie w 2021 roku: 66% badanych uczniów przynajmniej raz piło piwo (spadek z 74% w 2018 roku), a 37% uczniów przynajmniej raz wypiło wino (spadek z 43% w roku 2018). Bez znaczącej zmiany pozostał odsetek uczniów, którzy przynajmniej raz spożyli wódkę i inne mocne alkohole – 62%.

Rozpowszechnienie używania narkotyków

Badania ogólnopolskie przeprowadzone w latach 2018−2019 wskazują, że odsetek osób spożywających alkohol znacznie przewyższa odsetek osób używających narkotyków, co jest tendencją obserwowaną nie tylko w Polsce, ale także we wszystkich innych badanych krajach europejskich. W Polsce odsetek osób w populacji ogólnej (grupa wiekowa 15-64 lata), które miały kontakt z narkotykami w ciągu ostatniego roku, jest prawie piętnastokrotnie niższy od odsetka osób mających kontakt z alkoholem. W szerszej perspektywie europejskiej w 17 krajach zarejestrowano wyższe wskaźniki używania narkotyków niż w Polsce. Najwyższe odsetki używania narkotyków odnotowano w Hiszpanii (13,5% w 2022 roku), Holandii (13% w 2021 roku), Francji (11,5% w 2017 roku) i Chorwacji (11,2% w 2019 roku). Natomiast najniższe wkaźniki używania narkotyków odnotowano na Węgrzech oraz w Grecji, gdzie mniej niż 3% badanej grupy miało kontakt z jakimkolwiek narkotykiem.

Ten relatywnie niski odsetek dla populacji ogólnej warto rozpatrywać w podziale na kluczowe grupy wiekowe. Wśród grupy tzw. młodych dorosłych (15-34 lata) odsetek używania jest niemal dwukrotnie wyższy niż wśród populacji ogólnej – 10,4%. Na tle reszty państw Europy wskaźnik ten należy do jednych z niższych zaraportowanych w ostatnich latach. Dla porównania w krajach o najwyższych wskaźnikach używania narkotyków, czyli w Hiszpanii (23,3% w 2022 roku), Holandii (22,9% w 2021 roku) oraz we Francji (22,6% w 2017 roku), narkotyków używa co piąta osoba, a w krajach o najniższych wskaźnikach, takich jak Węgry czy Grecja, używa około co dwudziesta osoba. Odsetek osiągnięty w Polsce zbliżony jest do państw, takich jak Rumunia (11% w 2019 roku), Słowacja (10,7% w 2019 roku) czy Litwa (9,4% w 2021 roku). Podobna dysproporcja pomiędzy populacją generalną a młodymi dorosłymi utrzymuje się nawet w przypadku danych dotyczących używania narkotyków w ciągu ostatnich 30 dni.

Według badań ESPAD z 2019 roku odsetek nastolatków w wieku 16 lat, którzy zadeklarowali używanie narkotyków kiedykolwiek w życiu, wyniósł 21% (spadek z 25% względem badania ESPAD z 2015 roku). Jest to wynik o tyle istotny, iż przewyższa wartość odnotowaną w populacji generalnej (16,1% w 2018 roku) i jest bardziej zbliżony do wartości deklarowanej przez młodych dorosłych (23,3% w 2018 roku). W perspektywie regionalnej wynik ten plasuje Polskę powyżej średniej badania ESPAD, które wyliczono na 17%, jednak w dalszym ciągu jest on niższy niż w krajach z Polską sąsiadujących. Najbardziej aktualny wskaźnik dla tej grupy pochodzi z danych uzyskanych z badania CBOS z 2021 roku, gdzie wskaźnik aktualnego używania narkotyków wśród polskich uczniów wyniósł 13%.

Marihuana

Najbardziej rozpowszechnionym w użyciu narkotykiem są marihuana i haszysz. Według ostatniego badania prowadzonego jeszcze przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Kantar Polska z 2018 roku, marihuana była najczęściej używanym narkotykiem w populacji generalnej, z odsetkiem 12,1%. Wśród młodych dorosłych 19,1% przyznało się do używania marihuany kiedykolwiek w życiu, a w całej badanej populacji dane wskazały na wyższe wskaźniki używania wśród mężczyzn (16,4%) niż wśród kobiet (7,7%).

Wśród młodzieży badania ESPAD wskazały, że 21% uczniów (21,4% wśród gimnazjalistów oraz 37,2% wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych) zadeklarowało użycie konopi indyjskich kiedykolwiek w życiu, z czego, wzorem starszych kohort, wyższy odsetek odnotowano wśród chłopców – 15% niż wśród dziewcząt – 11%. Ponadto 2% ogółu badanych przyznało się do używania marihuany lub haszyszu w ciągu ostatniego miesiąca. W młodszych grupach wiekowych (15-24 lata) odsetek ten wzrasta do 4,4%, a dla osób w wieku 25-34 lata wynosi 3,9%. Jeśli chodzi o korzystanie z tych substancji 7,8% młodych dorosłych zadeklarowało takie zachowanie w ciągu ostatniego roku, co stanowi dwukrotnie wyższy wskaźnik niż w populacji ogólnej, gdzie wyniósł on 3,8%.

Badania CBOS z 2021 roku wskazały, że 36,2% uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych przyznało się do używania marihuany lub haszyszu kiedykolwiek w życiu. Wynik ten sygnalizuje utrzymujący się trend spadkowy od 2016 roku, kiedy to do eksperymentowania z marihuaną przyznało się rekordowe 42% badanych. Podobny spadek można zauważyć wśród aktualnych użytkowników – odsetek ten wyniósł 19,4%, oznaczając spadek o 0,8% od 2018 roku i 3,6% od 2013 roku. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na wzrost odsetka uczniów używających marihuany i haszyszu w ciągu ostatnich 30 dni od badania, zbliżając się do poziomu z 2016 roku (9,9% w 2016 roku, 9,8% w 2021 roku).

Amfetamina

Amfetamina jest drugim najpowszechniej używanym narkotykiem w populacji ogólnej. Najnowsze dane z badań wskazują na używanie na poziomie 0,8% wśród populacji generalnej oraz na poziomie 1,4% wśród młodych dorosłych. Pomimo stosunkowo niskiego odsetka używania w obu grupach społecznych, uzależnienie od amfetaminy było jednym z głównych powodów zgłoszeń do leczenia (31% wszystkich osób zgłaszających się do leczenia w 2022 roku). Co więcej, odsetek użytkowników amfetaminy w populacji ogólnej plasuje Polskę nieznacznie ponad średnią europejską. Najwyższe odsetki używania amfetaminy odnotowano w Chorwacji, Finlandii i Holandii, a najniższe na Cyprze, w Luksemburgu, Rumunii, na Słowacji i we Włoszech.

Co ważniejsze, dane ESPAD wskazują, że Polska ma najwyższy wskaźnik eksperymentowania z amfetaminą przez osoby w wieku szkolnym (4,2% rozpowszechnienia wśród gimnazjalistów oraz 4,7% wśród starszych uczniów). Z kolei badania Fundacji CBOS wykazały, że 6% pytanych uczniów przyznało się do eksperymentowania z amfetaminą kiedykolwiek w życiu, co jest najwyższym wskaźnikiem używania amfetaminy we wszystkich badanych grupach wiekowych. Użycie amfetaminy w ciągu ostatnich 30 dni osiągnęło wskaźnik 1,7%, co świadczy o powrocie do poziomu sprzed 10 lat.

Ecstasy (MDMA)

Ecstasy jest jednym z najbardziej popularnych środków używanych wśród subkultur rozrywkowych i w środowiskach imprezowych. W Polsce odnotowujemy stosunkowo niskie wskaźniki używania ecstasy w populacji ogólnej – 0,3% w grupie wiekowej 15-64 lata i 0,5% w grupie młodych dorosłych. Ale z uwagi na środowiska, w których ecstasy jest najczęściej używana, istotne jest również analizowanie danych dotyczących młodszych grup wiekowych. Dane ESPAD wskazują na rozpowszechnienie użycia ecstasy przez polską młodzież szkolną na poziomie powyżej średniej europejskiej – 2,6%, natomiast badanie CBOS wskazało na spadek używania ecstasy przez uczniów w porównaniu z poprzednią edycją badań (3,8% używania kiedykolwiek w życiu w 2021 roku w porównaniu z 4,2% w roku 2018). Warto zaznaczyć, że najnowsze dostępne wyniki pochodzą z badań, które przeprowadzono w okresie pandemii COVID-19, co mogło wpłynąć na skalę używania ecstasy w czasach, kiedy wydarzenia rozrywkowe były ograniczone.

Kokaina

Według europejskiego raportu narkotykowego wydanego w 2023 roku, kokaina jest drugim najbardziej rozpowszechnionym narkotykiem w Europie. W Polsce rozpowszechnienie użycia kokainy kiedykolwiek w życiu nie przekracza 1% wśród populacji generalnej (0,3%), ani wśród młodych dorosłych (0,5%). Jedyną grupą społeczną, w której używanie kokainy przekroczyło próg 1%, jest młodzież w wieku szkolnym, gdzie odsetek używania wśród 16-latków oszacowano na 2,3%, a wśród uczniów szkół ponadpodstawowych na 3,4%. Odsetek ten jest wyższy niż średnie rozpowszechnienie używania odnotowane wśród wszystkich badanych krajów.

Problemowe używanie substancji psychoaktywnych

Według danych zrealizowanego w 2018 roku badania EZOP II, odsetek pełnoletnich mieszkańców Polski, który zmagał się kiedykolwiek w życiu z zaburzeniami zdrowia psychicznego związanymi z alkoholem oszacowano na poziomie 7,3% (ok. 2,31 mln osób). Co więcej, szacuje się, że 1,9% dorosłych mieszkańców Polski było kiedykolwiek uzależnionych od alkoholu, a 0,64% było uzależnionych w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Badanie wykazało również, iż problem ten znacząco częściej dotyka mężczyzn (13,1%) niż kobiety (2,1%). Podobną dysproporcję zauważono w przypadku problemu z uzależnieniem od alkoholu − liczba mężczyzn uzależnionych od alkoholu była dziesięciokrotnie wyższa niż kobiet. Gdy porównamy wyniki badania EZOP II z wynikami badania EZOP I z 2011 roku, można zauważyć, że oszacowania dotyczące liczby osób uzależnionych kiedykolwiek w życiu pozostały na podobnym poziomie na przestrzeni obu edycji.

Jednym z przejawów problemowego używania alkoholu jest upijanie się. Wyniki badania CBOS (2021) wskazały, że w ciągu ostatniego miesiąca przed badaniem 43% uczniów przyznało się do upicia się co najmniej raz (spadek o 1% względem 2018 roku), 13% upiło się co najmniej trzy razy (brak zmian względem 2018 roku); częściej upijającymi się byli chłopcy (47%) niż dziewczęta (39%). Ponadto badanie wskazało również na zróżnicowanie w upijaniu się w zależności od uwarunkowania społeczno-demograficznego uczniów. Problem upijania się występował częściej wśród uczniów szkół branżowych (54%), wśród uczniów mających słabe wyniki w nauce, wśród młodzieży zamieszkałej w miastach liczących powyżej 500 tys. mieszkańców (54%), a także wśród uczniów z rodzin uboższych (47%). Nie stwierdzono natomiast związku pomiędzy wykształceniem rodziców a upijaniem się ich dzieci.

W kontekście problemowego używania narkotyków kluczowe jest zrozumienie kontekstu polskiej sceny narkotykowej, która w ciągu ostatniej dekady uległa znaczącym zmianom w dużej mierze za sprawą pojawienia się dużej liczby nowych substancji psychoaktywnych. Na początku lat dwutysięcznych najczęściej używanymi narkotykami wśród iniekcyjnych użytkowników była heroina i amfetamina. W badaniu EZOP II szkodliwe używanie oraz uzależnienie od narkotyków odnotowano na poziomie 1,3% (spadek o 0,1% względem badania EZOP I z 2011 roku). Na podstawie tego oszacowano liczbę osób uzależnionych od narkotyków na 59 600 osób.

Ważnym źródłem danych w zakresie problemowego używania narkotyków są badania prowadzone wśród klientów programów wymiany igieł i strzykawek. Według danych zebranych w 2021 roku, co trzeci badany (33%) przyznał się do używania heroiny, jednak odsetek ten różni się pomiędzy dużymi miastami. Przykładem jest Kraków, gdzie heroina została niemal zupełnie wyparta przez morfinę i amfetaminę, podczas gdy w miastach, takich jak Warszawa czy Wrocław nadal jest powszechnie używana przez iniekcyjnych użytkowników narkotyków.

Substancje psychoaktywne a zdrowie

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia alkohol jest trzecim najważniejszym czynnikiem ryzyka dla zdrowia populacji, którego używanie związane jest m.in. z zaburzeniami umysłowymi i psychicznymi, niektórymi nowotworami, chorobami układu sercowo-naczyniowego czy szkodami prenatalnymi. W ostatnich latach zauważalny jest wyraźny wzrost liczby zgonów związanych ze spożyciem alkoholu. W 2021 roku liczba zgonów z powodu zatruć alkoholem wzrosła o 40%, a liczba zgonów z powodu chorób wątroby wzrosła o 5%.

W przypadku używania narkotyków to zakażenie chorobami zakaźnymi typu HIV i AIDS stanowi jeden z najpoważniejszych potencjalnych problemów zdrowotnych. W 2021 roku zdiagnozowano 2050 zakażeń HIV, w tym 30 przypadków wśród iniekcyjnych użytkowników narkotyków (wzrost z 14 takich przypadków w roku 2021). Jednym z kluczowych elementów polityki społecznej mających na celu przeciwdziałanie zakażeniom i zgonom z powodu narkotyków, są programy redukcji szkód. W Polsce działa 11 programów redukcji szkód, które obejmują wymianę igieł i strzykawek. W 2022 roku w ramach działania tychże programów wydano ponad 99 525 strzykawek i 10 707 igieł dla około 1981 osób. Oprócz wymiany sprzętu do iniekcji oraz rozdawania prezerwatyw i środków czystości, programy obejmowały także nawiązanie kontaktu z klientami, działania informacyjne i motywujące do leczenia.

Liczba zgonów z powodu używania narkotyków jest wyraźnie niższa niż w przypadku używania alkoholu. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2021 roku w Polsce odnotowano 289 zgonów spowodowanych używaniem narkotyków, co stanowi wzrost o 60 przypadków w porównaniu z rokiem poprzednim. Większość ofiar śmiertelnych przedawkowań stanowili mężczyźni (63% wszystkich przypadków). W podziale regionalnym najwięcej zgonów odnotowano w województwie mazowieckim (63 przypadki), śląskim (58 przypadków).

W perspektywie globalnej coraz więcej mówi się o problemie zgonów z powodu używania opioidów. W krajach takich jak USA zarejestrowano ponad 106 tys. śmiertelnych przedawkowań, głównie z powodu fentanylu, a w krajach bałtyckich obserwuje się wzrost liczby zgonów zwłaszcza z powodu opioidów z grupy nitazenów. W Polsce problem ten dotyczy głównie zgonów z powodu syntetycznych katynonów, w sprawie których Główny Inspektorat Sanitarny w Polsce wydał ostrzeżenie. Pozytywnym trendem zaobserwowanym w ostatnich kilku latach jest systematyczne zmniejszanie się liczby zatruć z powodu NSP.

Wypadki drogowe

Według danych Biura Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji w 2022 roku w co dziesiątym wypadku drogowym uczestniczyli użytkownicy dróg (kierujący, pasażerowie lub piesi) będący pod wpływem alkoholu, co stanowiło 10,5% wszystkich wypadków. W wyniku wypadków drogowych spowodowanych przez osoby będące pod wpływem alkoholu śmierć poniosło 268 osób, co stanowiło 14,1% ogółu zabitych. Ponadto 2567 osób odniosło obrażenia, co stanowiło 10,4% ogółu rannych. W ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba wypadków drogowych z udziałem osób będących pod wpływem alkoholu systematycznie maleje (4028 wypadków w 2013 roku do 2248 wypadków w 2022 roku). Kierujący pojazdami, będący pod działaniem innego środka niż alkohol, byli sprawcami 101 wypadków oraz 307 kolizji, w których zginęło 30 osób, a 113 zostało rannych.

Nielegalny rynek narkotyków oraz przestępczość narkotykowa

W 2022 roku wszczętych zostało 37 572 postępowań przeciwko 36 591 osobom podejrzanym o popełnienie przestępstwa z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, co oznacza wzrost o 1522 postępowania w stosunku do roku 2021 (36 050 postępowań) oraz wzrost liczby osób podejrzanych w roku 2022 (36 591 osób) w stosunku do roku 2021 (36 282 osoby).

Z danych policji i Straży Granicznej wynika, że w 2022 roku najczęściej konfiskowanym narkotykiem była marihuana. Ilość zabezpieczonej marihuany ponad czterokrotnie przewyższyła kolejny najliczniej konfiskowany środek, czyli amfetaminę. W ostatnim roku pomiarowym odnotowano spadek ilości zabezpieczonej marihuany, jednakże w dalszym ciągu jest to liczba, która sugeruje kluczowe znaczenie roli marihuany na rynku polskim (7280,4 kg w 2022 roku). Znaczna część konopi indyjskich trafia do Polski drogą przemytu lądowego, jednak warty odnotowania jest wzrost udziału upraw krajowych w pozyskiwaniu marihuany na potrzeby rynku krajowego. W 2022 roku zabezpieczono 46 698 krzewów konopi innych niż włókniste. Średnia cena marihuany w Polsce to około 46 zł za gram w sprzedaży detalicznej i 20 zł za gram w sprzedaży hurtowej.

Polska jest jednym z większych producentów narkotyków syntetycznych w Europie. W 2022 roku zabezpieczono w kraju rekordową liczbę 60 laboratoriów, z czego blisko połowa produkowała nowe substancje psychoaktywne oraz amfetaminę. Dane policyjne wskazują, że w ostatnich latach znacznie wzrosła liczba laboratoriów zajmujących się produkcją katynonów. Zaobserwowano także kluczową rolę Polski w łańcuchu dostaw prekursorów używanych do produkcji np. metamfetaminy w Czechach. Ponad siedemnastokrotny wzrost ilości zabezpieczonej metamfetaminy w 2019 roku w stosunku do 2018 roku wyraźnie obrazuje zmiany operacyjne zachodzące nie tylko wśród polskich producentów narkotyków syntetycznych, lecz także wśród krajów sąsiadujących.

Z powodu szerokiej dostępności i popularności amfetaminy, średnia cena tego środka (pomiędzy 37–39 zł za gram w sprzedaży detalicznej i 7 zł za gram w sprzedaży hurtowej) jest wśród najniższych odnotowanych na rynku; w porównaniu z kokainą, której średnia cena sprzedaży jest najwyższa (średni koszt detaliczny pomiędzy 313 a 356 zł za gram), amfetamina jest dziewięciokrotnie tańsza.

Przypisy

1. ↑ Pełna wersja raportu i bibliografia są dostępne na stronie internetowej Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (PDF).